Phát triển là gì?

Phát triển là quá trình vận động từ thấp đến cao. Từ chưa tốt đến tốt hơn về mọi mặt. Quá trình vận động này có thể diễn ra vừa dần dần, vừa nhảy vọt. Từ đó ra đời của cái mới thay thế cho những cái cũ. Nó bao hàm sự thay đổi về lượng dẫn đến sự thay đổi về chất. Nó diễn ra theo đường xoắn ốc, lặp đi lặp lại nhưng ở mức độ cao hơn.

Theo chủ nghĩa Marx – Lenin, mâu thuẫn là nguồn gốc cho sự vận động, phát triển của sự vật, hiện tượng. Mỗi mâu thuẫn bao hàm sự thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập. Nó khiến cho sự vật, hiện tượng không thể duy trì trạng thái ban đầu. Hệ quả là mâu thuẫn cũ được giải quyết, nhường chỗ cho mâu thuẫn mới. Sự vật, hiện tượng cũ cũng được thay thế bởi sự vật, hiện tượng mới. Chính sự đấu tranh này (hay nói cách khác là quá trình giải quyết mâu thuẫn). Nó đóng vai trò là nguồn gốc thúc đẩy vận động và phát triển của mọi hiện tượng, sự vật trong vũ trụ.

Tính chất của sự phát triển

Tính khách quan

Sự phát triển mang tính khách quan, có nghĩa là nguồn gốc của nó nằm trong chính bản thân sự vật, hiện tượng. Chứ không phải do tác động từ bên ngoài. Quá trình phát triển diễn ra theo những quy luật nhất định. Nó không phụ thuộc vào ý thức, ý muốn chủ quan của con người.

Ví dụ: sự lớn lên của một cơ thể sinh vật có nguyên nhân tự thân, không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của con người. Hay sự vận động của Trái Đất quanh Mặt Trời cũng diễn ra theo quy luật nhất định, không phụ thuộc vào ý thức của con người.

Hiểu được tính khách quan của sự phát triển giúp chúng ta có cái nhìn đúng đắn về thế giới, từ đó đề ra những biện pháp phù hợp để thúc đẩy sự phát triển trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.

Tính phổ biến

Tính phổ biến của sự phát triển có nghĩa là nó diễn ra ở khắp mọi nơi, trong mọi lĩnh vực của tự nhiên, xã hội và tư duy. Không có sự vật, hiện tượng nào là không vận động, không phát triển.

Ví dụ: trong tự nhiên, các vì sao, các thiên hà luôn vận động và biến đổi; trong xã hội, con người và xã hội luôn phát triển từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp; trong tư duy, con người luôn học hỏi, trau dồi kiến thức và nhận thức.

Tính phổ biến của sự phát triển cho ta thấy rằng đây là quy luật khách quan chi phối mọi vận động, biến đổi trong vũ trụ. Nhận thức được điều này giúp ta có niềm tin vào tương lai tươi sáng của con người và xã hội.

Tính đa dạng, phong phú

Sự phát triển mang tính đa dạng, phong phú, tức là tùy thuộc vào hình thức tồn tại cụ thể của vật chất mà sự phát triển diễn ra nhiều hình thức khác nhau. Sự phát triển còn phụ thuộc vào không gian và thời gian, vào các yếu tố, điều kiện tác động lên sự vật, hiện tượng đó.

Ví dụ: sự phát triển của con người khác với sự phát triển của một loài động vật; sự phát triển của một sự vật trong điều kiện thuận lợi khác với sự phát triển của cùng sự vật đó trong điều kiện khó khăn.

Tính đa dạng, phong phú của sự phát triển cho ta thấy rằng thế giới này vô cùng phong phú, muôn màu muôn vẻ. Nhận thức được điều này giúp nâng cao ý thức bảo vệ sự đa dạng của tự nhiên và xã hội, đồng thời tôn trọng sự khác biệt giữa các cá nhân, các dân tộc, các quốc gia.

Tính kế thừa

Tính kế thừa có nghĩa là quá trình tích lũy về lượng, thay đổi về chất lâu dài. Mỗi giai đoạn phát triển đều kế thừa những thành tựu của giai đoạn trước, đồng thời phủ định những hạn chế của giai đoạn trước để tiến lên giai đoạn mới cao hơn.

Ví dụ: xã hội ta ngày nay kế thừa những thành tựu khoa học, kỹ thuật của các thế hệ trước, đồng thời phủ định những hạn chế của xã hội cũ để tiến lên xây dựng xã hội chủ nghĩa văn minh, hiện đại.

Tính kế thừa của sự phát triển cho thấy rằng để tiến lên phía trước, mỗi chúng ta cần phải học hỏi những thành tựu của thế hệ trước, đồng thời có ý thức sáng tạo, đổi mới để tạo ra những giá trị mới cho xã hội.

Ý nghĩa của sự phát triển

Về mặt triết học

Phát triển là một quy luật khách quan

Theo quan điểm duy vật biện chứng, phát triển là quy luật chung của mọi vật chất. Nó là sự vận động tiến lên từ thấp đến cao. Từ đơn giản đến phức tạp. Từ chưa hoàn thiện đến hoàn thiện hơn. Quy luật này chi phối mọi quá trình biến đổi trong vũ trụ. Từ sự hình thành các thiên hà, tinh túy. Cho đến sự tiến hóa của các loài sinh vật, sự phát triển của xã hội và tư duy con người.

Phát triển là kết quả của giải quyết mâu thuẫn

Mâu thuẫn là nguồn gốc, động lực thúc đẩy sự phát triển. Khi mâu thuẫn nảy sinh và được giải quyết, sự vật, hiện tượng sẽ chuyển sang trạng thái mới. Nó có chất lượng cao hơn. Quá trình giải quyết mâu thuẫn diễn ra liên tục, lặp đi lặp lại. Nó tạo nên sự phát triển theo đường xoắn ốc.

Phát triển mang tính chủ quan và khách quan

Sự phát triển vừa mang tính khách quan, vừa mang tính chủ quan. Khách quan là do nó xuất phát từ quy luật vận động của chính bản thân sự vật, hiện tượng. Nó không phụ thuộc vào ý thức con người. Chủ quan là do con người có thể nhận thức, tác động và thúc đẩy sự phát triển theo hướng tích cực.

Về mặt thực tiễn

Phát triển là điều kiện tiên quyết cho sự tồn tại và tiến bộ

Mọi sự vật, hiện tượng đều không ngừng vận động và phát triển. Nếu không phát triển, chúng sẽ thoái hóa và diệt vong. Con người cũng vậy, nếu không ngừng học hỏi, rèn luyện, phát triển bản thân sẽ trở nên lạc hậu, thụt lùi.

Phát triển là mục tiêu phấn đấu của mọi hoạt động

Con người luôn hướng đến sự phát triển về mọi mặt: kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục, khoa học kỹ thuật,… để nâng cao chất lượng cuộc sống, xây dựng một xã hội văn minh, tiến bộ.

Phát triển là động lực thúc đẩy mọi hoạt động

Khi con người nhận thức được ý nghĩa của sự phát triển, họ sẽ có động lực mạnh mẽ để học tập, lao động, sáng tạo, góp phần xây dựng đất nước, phát triển xã hội.